تکان خوردن مایع گوش چیست؟

تکان خوردن مایع گوش شاید اصطلاحی باشد که این روزها زیاد می شنویم. ما از اطرافیان می شنویم که با تکان خوردن مایع گوش دچار سرگیجه شده اند. شاید سوالاتی در ذهنمان باشد که که تکان خوردن مایع گوش چیست و چرا اتفاق می افتد؟ و آیا خطرناک است یا نه و سوالاتی مشابه. در زیر سعی می کنیم ابتدا ساختار و عملکرد سیستم وستیبولار گوش داخلی را توضیح دهیم و به سوالات مطرح شده پاسخ دهیم.

سیستم دهلیزی محیطی شامل اندام های گوش داخلی است که به نام لابیرنت نیز شناخته می شود که شامل دو ساختار اصلی است: حلزون گوش که مسئول شنوایی است و دستگاه دهلیزی که مسئول حفظ تعادل، ثبات و جهت گیری فضایی است.

سیستم دهلیزی یا وستیبولار را می توان به دو سیستم اصلی تقسیم کرد: سیستم مرکزی (مغز و ساقه مغز) و سیستم محیطی (گوش داخلی و مسیرهای منتهی به ساقه مغز). گوش داخلی که به عنوان لابیرنت شناخته می شود، شامل دو ساختار اصلی است: حلزون گوش، مسئول شنوایی، و دستگاه دهلیزی، مسئول حفظ تعادل، ثبات و جهت گیری فضایی.

لابیرنت یا گوش داخلی در استخوان محصور شده است که به آن لابیرنت استخوانی می گویند. در لابیرنت استخوانی توسط مایع (پری لنف) پر شده است، و محفظه دیگری به نام لابیرنت غشایی معلق است که حاوی مایع خاص خود به نام اندولنف است.

این را به عنوان یک شیلنگ در داخل یک شیلنگ در نظر بگیرید که هر دو پر از مایع هستند . مایع درون لابیرنت استخوانی و غشایی هر دو حاوی سدیم و پتاسیم است، اما به نسبت‌های متفاوت. شرایطی که بر پایداری این نسبت‌ها تأثیر می‌گذارد، مانند بیماری منیر، می‌تواند باعث سرگیجه (ادراک حرکت، معمولاً چرخش)، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، پری گوش و وزوز گوش شود.

سیستم دهلیزی محیطی (بخش غیر شنوایی) دارای سه کانال نیم دایره‌ای است که حرکت زاویه‌ای را تشخیص می‌دهد و دو اندام اوتولیتیک به نام‌های اوتریکل و ساکول که شتاب و کاهش سرعت خطی را تشخیص می‌دهند. 

در مجموع، اوتریکول و ساکول دهلیز را تشکیل می دهند. اوتریکل حرکت خطی را عمدتاً در صفحه افقی تشخیص می دهد (مانند اتومبیلی که به جلو یا عقب حرکت می کند) در حالی که ساکول حرکت را عمدتاً در صفحه عمودی (مانند آسانسوری که به سمت بالا یا پایین حرکت می کند) تشخیص می دهد. هر اندام گوش دارای سلول های مویی است که در یک ماده ژلاتینی (مانند ژله) با کریستال های کربنات کلسیم به نام اتوکنیا یا سنگ ریزه به سطح چسبیده اند. تصور کنید که روی بستنی می‌پاشید، با پاشیدن‌ها نمایانگر otoconia.

بسیاری از آنها به اتوکنیا به عنوان "سنگ های گوش" اشاره می کنند که مسئول یک بیماری بسیار شایع به نام سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم (BPPV) یا تکان خوردن مایع گوش هستند. در BPPV، "سنگ های گوش" از "ژله" می ریزند (نمک ها از بستنی می ریزند) و با تغییر در سر به یکی از کانال های نیم دایره ای می ریزند.

ریزش، باعث سرگیجه، حالت تهوع و گاهی استفراغ می شود. otoconia (سنگ های گوش) زمانی که در مکان های صحیح داخل اتریکول و ساکول قرار گیرند، هدف ارزشمندی را ایفا می کنند. آنها اندام های سنگی را قادر می سازند تا به گرانش حساس باشند. به عنوان مثال، وقتی در آسانسوری هستید که بالا می رود، آسانسور را در حال حرکت نمی بینید. با این حال، حتی اگر ایستاده اید، می دانید که دارید بالا می روید! تا زمانی که تغییری در حرکت خطی وجود داشته باشد، اتوکنیا به شما امکان می دهد آن حرکت را حس کنید. هنگامی که در هواپیما بلند می شوید، فرود می آیید یا به تلاطم برخورد می کنید، این حرکت را تشخیص می دهید زیرا اتوکونیا شتاب و کاهش سرعت خطی را حس می کند. هنگامی که هنگام پرواز در ارتفاع کروز هستید، متوجه نمی شوید که با سرعت 500 مایل در ساعت سفر می کنید زیرا هیچ شتاب یا کاهش سرعتی وجود ندارد.

 

کانال های نیم دایره ای در گوش داخلی

برخلاف اندام‌های اوتولیتی، کانال‌های نیم‌دایره‌ای نسبت به جاذبه حساس نیستند، زیرا به‌طور معمول در کانال‌ها اتوکونیا یا کریستال ها وجود ندارد. 3 کانال در هر گوش داخلی تقریباً 90 درجه نسبت به یکدیگر جهت دارند (مانند گوشه یک اتاق بین دو دیوار مجاور و کف). هر کانال نیم دایره ای یک انتهای پیازی شکل دارد که آمپول نامیده می شود. در آمپول ساختاری وجود دارد که مانند یک جداکننده به نام کوپولا قرار گرفته است. در کوپولا، سلول‌های موی متعددی با دسته‌هایی از مو وجود دارد که به سمت کوپولا بیرون می‌آیند. در داخل دسته های مو، یک موی بلند به نام کینوسیلیوم و چندین تار کوتاه به نام استریوسیلیا وجود دارد. کوپولا در حین حرکت زاویه ای از جریان اندولنف تحت فشار یا کشیده می شود و باعث خم شدن کوپول می شود.

سلول های موی کوچکتر (steriocilia) یا به سمت سلول مویی بزرگ حرکت می کنند یا در پاسخ به جهت حرکت کوپول از سلول مویی بزرگ دور می شوند. این اطلاعات به یک سیگنال الکتریکی تبدیل می شود که در نهایت حرکات چشم مربوطه تولید می شود. پس با تکان خوردن سر در زوایای مختلف سبب جابجایی مایع آندولنف یا تکان خوردن مایع گوش در مجرای نیم دایره مربوطه شده یک سیگنال الکتریکی تولید می شود، و رفلکس VOR  در ادامه تحریک می شود، که سبب حرکات چشم متناسب می شود. شاید برایتان جالب باشد که گوش سبب حرکات چشمی می شود! کل فلسفه سرگیجه های گوش که با چرخش همراه هستند به خاطر این رفلکس و رفلکس های مشابه هست.پس ما وقتی سرمان را میچرخانیم و ثبات در دید داریم به علت عملکرد رفلکس VOR  است.

پس جابجایی مایع گوش امری طبیعی است و ما در طول روز به طور مداوم مایع گوشمان جابجا می شود، هر زمان که ریزش اتوکونیا یا کریستال اتفاق بیفتد با جابجایی سر، دراز کشیدن، پهلو به پهلو شدن و بلند شدن اتوکونیای کنده شده از قسمت اتریکول وارد یکی از مجراهای نیم دایره ای شده و با تحریک سلول های مویی باعث تولید یک جریان عصبی شدید شده و رفلکس های که از قسمت وستیبولار گوش به ماهیچه های کنترل کننده چشم می روند تحریک شده و باعث چرخش سریع حرکات چشم ها شده و در نتیجه سرگیجه چرخشی اتفاق می افتد.

 

علائم تکان خوردن مایع گوش چیست؟

مدت زمان این سرگیجه معمولا کوتاه و زیر یک دقیقه می باشد. علائم مانند سرگیجه چرخشی، تهوع، استفراغ، عرق کردن، بی حالی و عدم تعادل نیز از علائم تکان خوردن مایع گوش است. علائم معمولا شدید است ولی از فرد به فرد متفاوت است ممکن است خیلی خفیف تا خیلی شدید باشد. تکان خوردن مایع گوش می تواند یک روزه و به صورت خود به خود برطرف شود. اما معمولا در اکثر افراد چند روزی طول می کشد.

هیچ روشی برای پیش بینی اینکه اگر تکان خوردن مایع گوش درمان نشود، چقدر طول می کشد وجود نداردو ممکن است از یک روز تا چند ماه به طول بیانجامد. پس اگر به این سرگیجه دچار شدید حتما دنبال درمان باشید چونکه ممکن است چندین ماه طول بکشد.

 

آیا تکان خوردن مایع گوش خطرناک است؟

همانطور که در بالا اشاره کردیم تکان خوردن مایع گوش می تواند شدید باشد و تا چند ماه طول بکشد. اما اصلا نگران نباشید چون که تکان خوردن مایع گوش خطرناک و کشنده نیست. اما فراموش نکنیم در حین حمله باید فرد احتیاط کند و تکان نخورد چون که ممکن است باعث سقوط فرد شود و سقوط سبب عوارضی برای فرد بشود. یا اگر به طور مثال فرد در حین رانندگی سریع سرش را بچرهاند و سبب شروع حمله BPPVشود می تواند خطرناک و سبب تصادف شود. 

در مواردی که بیماری مزمن شود و تکرار حملات به صورت هرچند وقت یکبار در طول چندین سال تکرار شود نیز می تواند سبب مشکلاتی برای فرد شود، مانند استرس و اضطراب و ناامیدی. چون که فرد انتظار دارد سرگیجه وی در آینده نیز تکرار شود مثلا در حین خوابیدن و این می تواند سبب استرس و اضطراب شود. همانطور که اگر ریزش اتوکونیا و تکرار حملات هرچند هرچند وقت یکبار ولی در طول سالیان اتفاق بیافتد سبب کاهش تعداد اتوکونیای موجود در اتریکول می شود و این امر خود می تواند سبب عدم تعادل در برخی موقعیت های بدنی شود. در ادامه به درمان تکان خوردن مایع گوش و اهمیت آن می پردازیم.

 

تکان خوردن مایع گوش چگونه تشخیص داده می شود؟

تکان خوردن مایع گوش با ریزش کریستال های اتریکول و ورود آنها به یکی از 3 مجرای نیم دایره خلفی، افقی و یا عمودی شروع می شود. کریستال های جابجا شده می تواند وارد هر کدام از این 3 مجرا شود. اما در حدود 90 درصد موارد وارد مجرای نیم دایره خلفی، و در 5 تا 10 درصد موارد وارد مجرای افقی و مجرای عمودی به علت جاذبه نادر و درصد خیلی کمی باشد. علت اینکه بیشتر مجرای خلفی درگیر می شود وضعیت قرارگیری آن نسبت به جاذبه و مدخل آن می باشد.

برای تشخیص و ارزیابی تکان خوردن مایع گوش از دستگاه VNG  برای ثبت حرکات چرخشی و نیستاگموس استفاده می شود. تست های اصلی برای بررسی تکان خوردن مایع گوش تست دیکس هالپایک و رول می باشد. با این تست ها تقریبا تمامی موارد BPPV  تشخیص داده می شوند. توصیه می شود از روی فیلم و اینترنت این مانورها را انجام ندهید چونکه می تواند منجر به تشخیص نادرست شود.تنها با دستگاه  VNG  می توان به طور صد درصدی مجرای درگیر شده را تشخیص داد. فقط ادیولوژیست متبحر و با تجربه می تواند به طور دقیق و کامل تشخیص درست را انجام دهد.

برای تشخیص تکان خوردن مایع گوش با دستگاه VNG در خرم آباد و سایر شهرستان های لرستان مانند بروجرد، دورود، ازنا و الیگودرز، الشتر، نورآباد، کوهدشت و پلدختر می توانید به کلینیک تخصصی سرگیجه و تعادل اسپین خرم آباد مراجعه کنید.

 

آیا تکان خوردن مایع گوش درمان می شود؟

تکان خوردن مایع گوش یا سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم سبب سرگیجه چرخشی، تهوع و استفراغ، عرق کردن، بی حالی و حتی عدم تعادل می شود. بعد از تشخیص درست و اینکه کریستال جابجا شده وارد کدام مجرای گوش می شود درمان با استفاده از مانورهای توانبخشی صورت می گیرد. در کلینیک تخصصی سرگیجه و تعادل اسپین خرم آباد تکان خوردن مایع گوش با یک یا دوجلسه مانور درمانی مانند اپلی یا BBQ به صورت قطعی انجام می شود.

مانور درمانی تکان خوردن مایع گوش با نام جاانداختن مایع گوش نیز بین مردم شناخته می شود.